Making Histories

1. Sarrera

Gernikako Bakearen Museoa Making Histories Europar Batasunak finantzatutako proiektuaren parte da. Proiektu hau 4 urtez (2023-2026) garatzen da mundu osoko 18 erakundetako sare baten eta museo eta memoria-guneetako 50 irakasle, akademiko eta langiletik gorako talde baten bidez.

Historia nola pentsatzen, egiten eta birsortzen dugun aztertzen duen diziplinarteko proiektua da.

Taldearen lehen bilera Madrilen egin zen, 2023ko martxoaren 9an eta 10ean.

2. Gure egonaldia Erromako La Sapienza Unibertsitatean Giovanna Leonerekin

Erromako La Sapienza Unibertsitateko Giovanna Leone irakaslearen eskutik, Gernikako Bakearen Museoko Iratxe Momoitio Astorkiak eta Idoia Orbe Narbaizak, museo historikoen eta herritarrek historia egiteko dituzten moduen arloko lehen ikerketa-egonaldia egin zuten. Egonaldi bizi eta emankorra izan da, eta hainbat museoen errealitatea ezagutzeko aukera izan dute (Erroma, Turin, Milan, Fossoli, Carpi, Marzzabotto, Reggio Emilia, Gattatico, Piana delle Orme, Anzio…). Horrez gain, bertako arduradunekin hitz egin dute eta sailetatik egiten dituzten jarduerak sakonago ezagutu dituzte.

Museo ibilbidea Museo Storico dell ‘Arma dei Carabinieri bisitatuz hasi zuten.

3. Museo Storico de la Liberazione, Fosse Ardeatine, IMI

Gure historia hurbileko une tragiko baten oroimenezko lanean sakonduz, hau da, faxismoaren garaia, 2. mundu gerra eta gerraostea, Idoia Orbe Narbaizak eta Iratxe Momoitio Astorkiak hiru museo eta oroimen leku esanguratsu bisitatu zituzten:

a) Museo Storico della Liberazionen Antonio Parisella presidentea elkarrizketatzeko plazera izan baitzuten, baita haren liburutegiko arduraduna (Ilaria Colarossi) eta artxiboko arduraduna ere (Carmen Federici). Beren aretoetan zehar, alemanek Erroma okupatu zutenean (1943ko iraila, 1944ko ekaina) bizi izandako egoeraren ideia bat egin ahal izan zuten, baita Via Tasso ezagunean SSek Italiako erresistentziako kideak torturatu zituzten ziegak ikusi ere.

b) Mausoleo delle Fosse Ardeatine bisitatu zuten, 1944ko martxoaren 24an Fossas Ardeatinasen barrunbeetan erail eta lurperatutako 335 gizonen aurkako nazien errepresalia gogoratzen duena, GAP talde partisanoaren aldez aurreko eraso baten ondoren.

c) Vite di IMI Museoa (Internati Militari Italiani), non Elisabetta Leccok hartu zituen, eta museoko aretoen bidez protagonisten historia ezezaguna azaldu zien, IMI izenekoak (Italiako militar barneratuak), armistizioaren eta Saloko Errepublikaren ondoren Mussoliniri laguntzeari uko egin ziotenez, Alemaniako barneratze-eremuetara bidali baitzituzten. Gaiari buruzko liburutegiaren zati bat ere miretsi ahal izan zuten.

4. Birsortzeak: Piana delle Orme eta Anzio

Proiektu honen zati batek egiaztatu nahi du birsortze historikoek historia zabaltzeko balio izan duten eta balio duten. Bisitatutako museoen artean, bik bakarrik erabili zuten tresna pedagogiko hau:

a) Museo Pianna delle Orme, inguru horretako landa-bizitza irudikatzen duten atzealde material zabalekin eta 2. Mundu Gerrako eszena ugarirekin.

b) Museo dello sbarco di Anzio, non, urteetan zehar, hura kudeatzen duen elkarteak, une historiko horretara garamatzaten uniformeak, dokumentuak eta objektuak bildu ahal izan dituen. Anzioko lehorreratzeari buruzko birsorkuntza garrantzitsuak antolatu dituzte hainbat urtez.

5) Polo del 900 eta Museo Diffuso della Resistenza, della deportazione, della guerra, dei diriti e della libertà (Torino)

Iratxe eta Idoia Erromatik Torinora joan ziren beste museo- eta kultura-errealitate garrantzitsu batzuk ezagutzera.

a) Museo Diffuso della Resistenza, della deportazione, della guerra, dei diriti e della libertàko Chiara Cavallarinek museo berritzaile eta ez oso konbentzional baten planteamendua azaldu zuen, XX. mendeko Turinen historian eta memorian garrantzitsuak diren 20 lekutatik barrena ibiliz.

b) Polo del 900 XX. mendeko ikerketa historiko, sozial, ekonomiko eta kulturalaz bestelako 23 erakunde hartzen dituen kultur zentroa da, bere liburutegiaren, ekitaldien eta artxiboen bidez erresistentziaren, demokraziaren eta askatasunaren balioak babesteko asmoz.

6) Memoriale della Shoah eta CDEC (Milano)

a) Axolagabekeria hitzarekin ongietorria ematen zaio Memoriale della Shoah di Milanoko bisitariari, Milango geltokian bertan. Gune horratatik tren asko abiatu ziren juduak nazien sarraski-eremuetara eramanez. Roberto Jarach Memoriale della Shoaheko presidentea eta Saberio Colaccico arlo didaktikoaren arduraduna izan ziren bere zizeroiak bisita hunkigarri batean.

b) Eraikin berean, oso topaketa emankorra izan zuten Patrizia Baldi Fondazione Centro di Documentazione Ebraica Contemporanea (CDEC) zentroko didaktikaren arduradunarekin, eta hark bere liburutegi digitala, adibidez, garatzen dituzten proiektu ugarien berri eman zien.

7) Istituto Ferruccio Parri eta Casa della Memoria (Milano)

Bisitatutako leku guztiak ez ziren museoak izan. Sara Zanisik zuzentzen duen Ferruccio Parri Istitutoak artxibo, zabalkunde eta didaktika lan goresgarria egiten du Italia osoan, eta erresistentziaren eta garaikidetasunaren historiarako institutu-sare bat koordinatzen du. Ferruccio Parri Istitutoaren eskutik, Di rosso e di nero. Le violenze politiche del primo dopoguerra ” antzerkia ikusteko aukera izan genuen Milango udaletxean.

Casa della Memoriara hurbildu ziren, eta Maria Fratellik erakunde horren izateko arrazoiaren berri eman zien. Arte garaikideko askotariko erakusketak eskaintzen ditu, eta memoria-erakunde askoren egoitza da, besteak beste, Istituto Ferruccio Parri, ANED, AMPi, etab.

8) Monte Sole, Istoreco, Fossoli, Carpi, Gattatico

Bidaia honen azken egunetan, Italiako beste zonalde bat ezagutu zuten eta Scuola di Pace di Monte Sole, Istoreco, Casa Cervi eta Fondazione Fossoliko lankideek nola lan egiten duten ikusi ahal izan zuten.

a) Paisaia idiliko baten erdian, Marzzabototik gertu, Scuola di Pace di Monte Sole-k bere hezkuntza-lana erakutsi zuen Florentziako gazte talde baten tailer baten bidez. Elena Moniceli, Elena Bergonzini eta Stefano Merzi izan zituen anfitrioi.

b) Fondazione Fossolik Carpiko Deportatuaren Monumentuaren Museoa kudeatzen du, baita Fossoliko Zelaia eta sinagoga ohia ere. Marzia Lupik eta Francesca Schintuk egundoko museo batek bere 50 urteetan egindako lana erakutsi zuten (Carpiko Museo Monumento al deportato), baita Fossoliko Zelaia kontserbatzeko eta balioesteko etorkizuneko proiektuarena ere.

c) Istituto Istorecoko (Istituto storico di Reggio Emilia) Gema Bigi eta Roberto Bortoluzzik, Michele Bellelli artxibozainarekin batera, Reggio Emiliako artxibo zabala erakutsi zuten eta 20 urte baino gehiagoz memoriaren bidaietan egindako lana azaldu zuten.

d) Paola Baresi Casa Cerviko zuzendariak eta Gabriela Gotti eta Eleonora Taglia hezkuntza-arloko arduradunek 1943ko abenduaren 28an 7 Cervi anaien hilketaren ondoren jaiotako museo espontaneo honen sorrera eta hezkuntza-lana azaldu zituzten. Iratxek eta Idoiak laborategi-tailer bat egiteko aukera izan zuten italiar gazte talde batekin batera.

Gernikako bonbardaketaren azalpenari eta Picassoren “Guernica” koadroari buruzko ikerketa Historiako eskola-eskuliburuetan.

Ikerketa-aldian, testuliburuen Espainiako bibliografia osoa berrikusi ahal izan dugu, 1945etik 2023ra Gerra Zibila azaltzen den eskola-mailetarako. Beraz, frankismo garaiko, trantsizioko eta garai demokratikoko liburuak berrikusi ziren gaur egunera arte, eta kontsultatutako 231 liburu espainiarren orriak eskaneatu ziren.

Beste nazio askoren liburuak ere kontsultatu eta eskaneatu dira, landutako gaia horietan nola islatzen den ikusteko.

Espainiaz gain, gehien kontsultatu ziren herrialdeak Frantzia, Alemania eta Italia izan ziren, bai hurbiltasun geografikoagatik, bai Gernikako bonbardaketarekin lotutako gai politikoengatik. 46 liburu italiar kontsultatu dira; liburu alemanei dagokienez, 30 eta Frantziako 28.

Australia, Belgika, Bolivia, Brasil, Kolonbia, Danimarka, Britainia Handia, Hungaria, Irlanda, Mexiko, Norvegia, Zeelanda Berria, Polonia, Portugal, Serbia eta AEBetako liburuak ere kontsultatu ziren.

Ikerketaren helburuak:

1. Herrialdearen historiari buruzko hainbat museo bisitatzea (Zipren — hegoaldean eta iparraldean —, Atenasen eta Istanbulen), Zipreko gatazkarekin lotutako erakusketa iraunkorrak edo aldi baterakoak bereziki, erakusketa horietan eta materialetan (objektuak, irudiak…) iragan zail hori nola islatzen den (edo ez den) eta bisitariek erakusketa iraunkor edo aldi baterako horien bidez gai horiek nola ezagutzen dituzten jakiteko. 25 museo bisitatu ditugu.
2. Ikustea nola garatzen diren hezkuntza-jarduerak (bisita gidatuak, tailerrak eta bestelako jarduerak) hainbat leku, museo eta ikastetxetan, ikasleei eta beste talde eta elkarte mota batzuei historia berri eta mingarri horri buruz irakasteko (Limassol, Nikosia, Larnaka…).
3. Praktika artistikoak ulertzea eta ezagutzea (batez ere arte eszenikoak, hala nola antzerkia, antzezpenak…), baita iragan zail horri heldu dioten eta museoetako beste profesional batzuekin lan egin duten konpainiak ere (historialariak, hirigileak, psikologoak…), beren lanak publiko orokorrari beste ikuspegi batekin, beste ikuspegi batekin eta beste hizkuntza batekin eramateko (Nikosia, Limassol, Famagusta, Atenas…).